راز مانایی اندیشه‌های دکتر علی شریعتی
تاریخ انتشار: ۲۹ خرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۲۸۰۸۳۱
علی شریعتی بدون تردید یکی از تأثیرگذارترین روشنفکران دوره معاصر کشورمان ایران است به‌گونه‌ای که دست‌کم برخی افکار و اندیشه‌های ایشان حتی تا سطح دورافتاده‌ترین مناطق روستایی کشور و در بین زنان و مردان بی‌سواد نیز راه یافته است.
در دهه 50 و 60 خورشیدی کتابخانه و خانه‌ای در کشور نبود که دست‌کم برخی آثار و کتاب‌های شریعتی را در خود جای نداده باشد.بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
1 جامعه در حال گذار ایران در دهه‌های 20 و 30
خورشیدی دچار سرخوردگی‌های سیاسی و اجتماعی فراوانی شده بود که این موضوع البته ریشه در تحولات گذشته بویژه تحولات مربوط به انقلاب مشروطه داشت که ناکامی‌های انقلاب مزبور تا دهه‌ها در ذهن و ضمیر ایرانیان بویژه نسل‌های تحصیلکرده و اندیشمند حک شده بود. بسیاری از آرمان‌هایی که نسل‌های پیشین، از انقلاب مشروطه به بعد دنبال کرده بودند تحقق چندانی نیافتند و در نتیجه جامعه با نوعی از انباشت آرزوها و آرمان‌های سیاسی و اجتماعی مواجه شده بود. با توجه به وجود چنین فضا و شرایطی بود که نوشته‌ها و گفته‌های علی شریعتی به منزله نور امیدی بود که بر جان‌ها می‌تابید و در آنان امید ایجاد می‌کرد.
شریعتی که در غرب یعنی فرانسه درس خوانده بود و با بخشی از مباحث جهان مدرن آشنا شده بود توانست اندیشه‌های مدرن و اندیشه‌های سنتی بویژه اندیشه‌های دینی را با یکدیگر در آمیزد و ترکیبی از این اندیشه‌ها را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد و با این کار خویش مسیری جدید و بدیع پیش پای آنان بگشاید. روشن است که تا قبل از آن یا اندیشه‌های سنتی به تنهایی و بدون توجه به مسائل و موضوعات پیش‌آمده ارائه می‌شدند یا برخی اندیشه‌های غربی باز هم بی‌توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران باز گفته می‌شدند؛ که این هر دو کارایی و کارکرد چندانی نداشت چرا که اندیشه‌های سنتی برای نسل جدید و جوان حرفی برای گفتن نداشت و اندیشه‌های مدرن نیز برای بخش سنتی جامعه قابل پذیرش نبود. در چنین وضعیتی جامعه به‌دنبال آن دسته از اندیشه‌ها و خوراک فکری می‌گشت که ضمن توجه به سنت‌ها بویژه توجه به آموزه‌های دینی بتواند در شرایط جدید حرفی هم برای گفتن داشته باشد؛ یعنی ممزوجی از سنت و مدرنیته. و اینگونه بود که شریعتی توانست با تشخیص درست و به جا چنین ترکیبی را ارائه کند و صد البته مورد پذیرش نیز قرار گیرد.
2 کوشش برای ارائه گفتمانی غیر از گفتمان موجود جامعه آن روز و حتی تا حدودی جامعه امروز از جمله کنشگری‌های نظری ارزشمند علی شریعتی بود که توانست طیف به نسبت وسیعی از افراد جامعه بویژه نخبگان را تا حدود زیادی به سوی خود جلب کند. «گفتمان سنتی» که به‌طور عمده بخش سنتی جامعه یعنی روحانیون و حوزویان آن را نمایندگی می‌کردند و «گفتمان مدرن» که عموماً روشنفکران بویژه روشنفکرانی که بیش از پیش به غرب گرایش داشتند، نماینده شاخص آن بودند هر دو مسیری را انتخاب کرده بودند که به نظر شریعتی مسیر چندان درستی نبوده و نمی‌توانسته جامعه را به سرمنزل مقصود برساند. روشن است که نقدهای شریعتی به هر دو گفتمان از آن رو صورت می‌گرفت که بتواند از دل این نقدها «گفتمان سوم» را احیا کند و عرضه نماید. از نظر شریعتی گفتمان سنتی آنچنان در گذشته تاریخی خویش مانده است که اصلاً قادر به تشخیص مسائل زمانه جدید نبوده و هیچ راه‌حل منطقی و عقلانی ارائه نمی‌کند که با تکیه بر آن بتوان افق روشنی را برای جامعه ترسیم کرد.
علی شریعتی معتقد بود از آنجا که گفتمان سنتی نتوانسته حرکتی ایجاد کند تا طی آن بتوان از سنت‌های تاریخی و گذشته برای ورود به جهان مدرن و حرکت در زمانه و زمینه جدید بهره‌برداری لازم را به عمل آورد و نوعی ماندن و سکون را توصیه می‌کند لذا به هیچ روی برای جهان مدرن که جهانی سرشار از تحرکات اجتماعی و فرهنگی گوناگون و متکثر است چندان مفید به فایده نخواهد بود. از سوی دیگر، گفتمان روشنفکری که به‌طور کامل از سنت‌های جامعه خود روی‌گردان شده و تنها راه نجات را پیروی از غرب می‌داند نیز برای این جامعه که با موقعیت‌ها و ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خاص خود زیست می‌کند، چندان سازگاری و همخوانی ندارد.
گفتن ندارد که شریعتی نه روی‌آوری کامل به سنت را رهایی‌بخش می‌دانست و نه روی‌آوری کامل به غرب و مدرنیته را؛ بلکه کوشش داشت از دل نقد «گفتمان سنتی» و «گفتمان مدرن» ترکیبی جدید ایجاد کند و «گفتمان سوم» را عرضه نماید تا با اتکا به آن بتوان جامعه را نجات داد.
گفتمان سوم مورد نظر شریعتی را شاید بتوان «گفتمان اصلاحی-انقلابی» دانست از آن رو که از یک سو، هم اصلاح است و هم انقلاب و از سوی دیگر، نه اصلاح است و نه انقلاب. او از یک سو خواهان اصلاحات فکری و فرهنگی در سنت‌های فکری و فرهنگی جامعه بود و از سوی دیگر در برخی موارد خواهان بروز یک انقلاب آگاهانه در این زمینه؛ تا از این طریق بستر لازم برای ایجاد یک ساختار و الگوی فرهنگی و اجتماعی فراهم شود. شریعتی ضمن اینکه به هیچ وجه موافق انقلاب غیرآگاهانه و زودرس نبود چرا که آن را فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر برای جامعه تلقی می‌کرد، اما در عین حال بر انجام اصلاحات اساسی در بنیادهای فکری و فرهنگی جامعه تأکید فراوان داشت. به‌نظر ایشان الگوی اصلی جامعه باید ترکیبی از سنت‌های تاریخی ارزشمند و مؤلفه‌ها و عناصر مورد نیاز جهان مدرن باشد که دستیابی به چنین الگو و مدلی البته نیازمند داشتن گفتمان سوم یا همان گفتمان اصلاحی-انقلابی است. در گفتمان اصلاحی-انقلابی شریعتی، هم سنت‌های ارزشمند تاریخی اعم از سنت‌های ملی و مذهبی و هم عناصر زیرساختی مدرنیته مانند عقلانیت جدید، دانش‌های جدید و اخلاقیات جدید حضور قوی و همه جانبه دارند. اینکه شریعتی گفته بود «بازگشت به سنت» به هیچ وجه منظورش بازگشت به گذشته تاریخی نبود بلکه بازگشت به گذشته فرا تاریخی یعنی استفاده از عناصر و مؤلفه‌هایی از سنت است که در تمامی زمان‌ها و مکان‌ها و فارغ از جغرافیا و تاریخ و قوم و‌نژاد و رنگ و مذهب کارکرد ضروری و اساسی برای جامعه دارند. علی شریعتی هم در سنت و هم در مدرنیته عناصری را می‌دید که در صورت استخراج و پالایش می‌توانند برای جامعه ایران و مردمانش مفید باشند.
نتیجه اینکه چنین نوآوری‌هایی در عرصه اندیشه و عمل از سوی علی شریعتی بود که وی را به روشنفکری پیشرو و مانا بدل کرد که اکنون پس از گذشت بیش از چهار دهه همچنان محل توجه و بحث است.
منبع: ایران آنلاین
کلیدواژه: گفتمان سنتی علی شریعتی برای جامعه گفتمان سوم جهان مدرن اندیشه ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۲۸۰۸۳۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تحقق پیش‌بینی هفته قبل: 1000 مورد به آمار کارخانه‌های احیایی در یک هفته اضافه شد
عصر ایران؛ مهرداد خدیر- درست یک هفته قبل و در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ ذیل این تیتر: ۲ هزار، ۶ هزار، ۸ هزار... فهرست کارخانه های احیا شده را منتشر کنید/ هر بار هزار تا زیادتر می شود، نوشتیم:
«کمتر از دو سال پیش و ۳۰ مهر ۱۴۰۱ در روز ملی صادرات اعلام شد در این دولت دو هزار کارخانه احیا شدند. . یک سال و دو ماه بعد هم در اواخر آذر و هم اوایل دی ۱۴۰۲ عدد ۶ هزار اعلام شد ... ۲۱ اسفند ۱۴۰۲ هزار فقره اضافه کرد و شد ۷ هزار. این نوبت در جشن ملی توان‌مند‌سازی به ۸ هزار رسید و مدتی که بگذرد هزار کارخانه بیشتر می‌شود و جالب این که واحد افزایش هم هزار است.»
دیشب ۱۹ اردیبهشت و در دقیقه ۵۸ از دهمین گفت‌و‌گوی تلویزیونی رییس جمهور با دو مجری آقا و خانم صدا و سیما آقای رییسی گفت: تعداد کارخانه‌های احیا شده به ۹ هزار رسیده است. گفته بودیم «مدتی بگذرد هزار کارخانه بیشتر می شود و واحد افزایش هم هزار است» اما تصور این بود که بعد از یک ماه به ۹ هزار می رسد نه پس از یک هفته!
۱۲ اردیبهشت عدد ۸۰۰۰ اعلام شد و ۱۹ اردیبهشت عدد ۹ هزار. به نطر می رسد فاصله افزایش هزار کارخانه احیا شده به نسبت قبل کم شده است و همین جور هزار تا هزار تا اضافه می شود. راهکار چیست؟ انتشار اسامی واحدها.
نکته قابل توجه دیگر در سخنان آقای رییسی این بود که تعبیر تازه به کار بردند: عقلانیت انقلابی.
قبل از این چند نوبت نوشته بودم اولین رییس جمهوری است که گفتمان اختصاصی ندارد و وزیر ارشاد پاسخ داده بود گفتمان آقای رییسی گفتمان انقلاب است و به همین خاطر گفتمان اختصاصی ندارد ولی به نظر می‌رسد مشاوران روی تعبیر خاص کار کرده‌اند و از این رو می‌توان اصطلاح «عقلانیت انقلابی به جای دیپلماسی التماسی» را گفتمان اختصاصی دانست فارغ از این که درباره دیپلماسی التماسی چه نظری داشته باشیم.
منظور رییس جمهور این است که قبلی ها (مشخصا حسن روحانی و جواد ظریف) التماس می کردند تا رابطه ای ایجاد شود و تحریمی را بردارند و ما با «عقلانیت انقلابی»به هدف می رسیم.
عقلانیت انقلابی تلفیقی از دو واژه ظاهرا متناقض است. چون انقلابی گری حسب ظاهر با عقلانیت که مبتنی بر دوراندیشی و منفعت جویی و مصلحت طلبی است سازگار نیست.کما این که عقلانیت با انقلابی گری ولی این دو را با هم به کار برده تا هم از انقلابیونی که به ترمز بریدگی می بالیدند متمایز شود و هم از عقلایی که از انقلابی گری.
تلفیق تعابیر ظاهرا متضاد در نیروهای سیاسی ایران البته سابقه دارد. حتی در عصر اصلاحات مهم ترین جریان نظریه پرداز اصطلاح «آرامش فعال» را به کار برد. یا بعدها برخی می‌گفتند اصول‌گرای اصلاح‌طلب‌اند. عقلانیت انقلابی هم از سنخ مفاهیم پارادوکسیکال یا متناقض نما و تلفیقی است.
سومین نکته متمایز در سخنان رییس جمهور افتخار به رشد اقتصادی بود بی آن که اشاره کند به خاطر افزایش فروش نفت از ۲۰۰ هزار بشکه در اواخر دولت روحانی به یک میلیون بشکه در حال حاضر رسیده است و غالبا هم به چین. این افزایش را برخی به خاطر اغماض بایدن می دانند اما در واقع به خاطر جنگ اوکراین است و اگر ترامپ بازگردد و موضوع اوکراین را حل کند بعید نیست تلاش کنند به همان ۲۰۰ هزار بشکه بازگردیم.
هر چند سخنان رییس جمهوری به سبب استفاده از برخی تعابیر تازه و همان افزایش هزار واحد جالب توجه بود اما مشخص نیست با چه توجیهی مصاحبه رییس دولت با دو کارمند دولت که فاقد کمترین اختیار و ابتکار برای طرح سوالی از پیش تعیین نشده اند به عنوان گفتوگو با مردم عرضه می‌شود؟
امیدواری ژینولا به کامبک پاری سن ژرمن مقابل دورتموند: آنها از نظر جسمانی، تکنیکی و تاکتیکی آماده هستند