تفکر دکتر علی شریعتی؛ از چند رشته‌ای تا میان رشته‌ای
تاریخ انتشار: ۳۰ خرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۲۹۵۴۴۷
ایسنا/خراسان رضوی میان‌رشته‌ای زمانی می‌تواند یک مزیت نسبی محسوب شود که نسبت تعیین یافته‌ای با امکانات معرفتی و علمی در یک جامعه برقرار کند و بخشی از این امکانات در ایران معاصر میراث روشنفکری دینی ماست که با نظر به پدیده میان‌رشته‌ای می‌تواند مورد بهره‌برداری علمی، روش‌شناسی و تا حدودی سیاستگذاری دانشگاهی قرار بگیرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
براساس این پژوهش، میراث روشنفکری علی شریعتی به مثابه موردی که از حیث زبان، قدرت نظری و اقبال دانشجویان در فضای فکری ما غیرقابل انکار است، واجد زمینه‌های تفکر چندرشته‌ای و میان‌رشته‌ای است. از این نظر، شریعتی با احاطه علمی چندرشته‌ای موضوعاتی مانند انسان، تاریخ، سرزمین و هویت را که صرفا با یک رشته، تبیین بسنده‌ای از آن‌ها به دست نمی‌آید، به بحث و تفکر میان‌رشته‌ای می‌گذارد. محققان در پژوهشی با عنوان «تفکر دکتر علی شریعتی؛ از چند رشته‌ای تا میان رشته‌ای» آورده‌اند، کانون تفکر میان‌رشته‌ای شریعتی را می‌توان در مفهوم «ثابت ـ متغیر» به بحث گذاشت.
این پژوهش توسط دکتر سید رضا شاکری استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی انجام شده که نشان می‌دهد، اکنون بر ساخته میان‌رشته‌ای یا میان‌رشتگی در بین صاحب‌نظران و علاقه‌مندان علوم انسانی شناخته و بحث‌های پربسامدی پیرامون آن آغاز شده است. به نظر می‌رسد که اقبال فزاینده‌ای به این است که هر متخصص، رشته دانشگاهی خود را مستند به استدلال‌ورزی و ارائه آمار و شواهد تجربی به مثابه مصداقی میان‌رشته‌ای تلقی کند. در ایران یکی از مراکز رسمی به بحث میان‌رشته‌ای پرداخته و اساس تولید و انباشت ادبیات میان‌رشته‌ای را نهاده است.
زمینه‌های تفکر چند رشته‌ای شریعتی
دکتر شریعتی تحصیلات خود را در قالب مرسوم آموزشی کشور که مراحل مختلف ابتدایی تا دانشگاه را شامل می‌شود، طی نکرد. وقتی کل دوره آموزشی او را از شروع به درس و مشق تا دانش آموختگی رسمی و ورود به تدریس و دانشگاه و دانشسرا در نظر می‌گیریم، متوجه یک جریان قدرتمند آموزش غیر رسمی در کنار جریان رسمی می‌شویم؛ چیزی که شریعتی رشد فکری خویش را مدیون ادامه آن می‌داند؛ جریانی که مایه‌های قدرتمند تفکر میان‌رشته‌ای او را شکل داده است و سرچشمه‌های گوناگون دارد.
سنت معلمی پدر (محمدتقی شریعتی)، کانون نشر حقایق اسلامی، جریان شعر نو فارسی، اجرای برنامه رادیویی، فعالیت در روزنامه خراسان و سرانجام رفتن به پاریس و آشنایی با جریان‌های مهم و تأثیرگذار روشنفکری از این سرچشمه‌ها هستند. وقتی سهم این کانون را در کنار آموزش رسمی کشوری قرار می‌دهیم متوجه می‌شویم که ظهور تفکر چندرشته‌ای در شریعتی امری طبیعی و تدریجی است که در آثار و متن‌های او ثبت شده است.
محققان می‌گویند، علی شریعتی همیشه از پدر خویش با نام معلم، معمار فکری و مراد یاد می‌کند. پدر که خود معارف و علوم اسلامی در حوزه مشهد خوانده بود، در جدال با جریان‌های ضد دینی کمونیستی مشارکت فعال داشت. کتابخانه غنی پدر همواره در اختیار علی شریعتی بود و او از آغاز با میراث ادب و عرفان ایران آشنایی یافت. کوچ خانواده به مشهد و فعالیت مذهبی پدر، علی شریعتی را هم به فعالیت جنبی در این زمینه سوق داد و مجادلات قلمی جدی با کمونیست‌ها را در پی آورد.
ورود به دانشکده ادبیات فارسی باعث تحول فعالیت او و صف‌شکنی، تفکر انتقادی، پذیرش مسئولیت انجمن شعر دانشکده شد. سید احمد خراسانی، از استادان شریعتی در آن دانشکده یک روحانی خلع لباس شده، نوگرا و منتقد بود. او از جنبه نوگرایی، کلاس‌داری و رواج روح انتقادی بر شاگردش تأثیرگذار بود. شریعتی خود به شعر و ادب علاقه وافری داشت او در دفترچه خاطرات خود و برخی آثارش شعرهایی از شاعران قدیم و جدید را گردآوری کرده است، اما به واسطه دوستی به نام قرایی که پنج سال بزرگتر از خودش بود با اخوان ثالث آشنا و از هواداران پرو پا قرص شعر نو شد.
از این‌جاست که تفکر میان‌رشته‌ای برای شریعتی شکل می‌گیرد. در کتاب بازگشت که نظریه «بازگشت به خویش» مطرح می‌شود، شریعتی با روشی میان‌رشته‌ای به مسأله «خود و خویشتن» می‌پردازد و در زمینه‌سازی بحث مستند به اوضاع و احوال کشورهای جهان سوم و نیز تحلیل‌های روشن فکران ضد استعماری مثل سارتر، کامو، گورویچ و دیگران از ترفندهایی استعماری و نظام سرمایه‌داری در غرب برای نفوذ به کشورهای جهان سوم در غارت منابع، مصرف زدگی و بی‌هویت‌سازی آن‌ها پرده برمی‌دارد.
علوم انسانی و اجتماعی در غرب به خدمت نظام سرمایه‌داری درآمده است
اشاره‌های شریعتی از رویکردهای تاریخی، جامعه‌شناسی، فرهنگی و ادبی، بیانگر این است که علوم انسانی و اجتماعی در غرب به خدمت نظام سرمایه‌داری درآمده، از رسالت اصلی خود دور شده‌اند. مسائل جهان سوم ابعاد بسیار پیچیده‌ای دارد که فهم آن‌ها از توان یک رشته علمی بیرون است. از یک سوی قدرت امپریالیسم و استعمار در همین کشورها به دستکاری‌های سیاسی و اجتماعی پرداخته و از سوی دیگر تفرقه سیاسی فقر ایدئولوژی و تضاد طبقاتی سه فاجعه‌ای هستند که مردم این کشورها را دچار پراکندگی کرده و باعث انحطاط آن‌ها شده است در چنین شرایطی، ضرورت نخست آن‌ها فهم جایگاه و موقعیت تاریخی است که لزوما از نگاه‌های میان‌رشته‌ای قابل حصول است اما مهم این است که نباید در مسیر این حرکت به ورطه تقلید سقوط کرد.
پژوهشگران می‌گویند، دکتر شریعتی میان‌رشته‌ای را چنان راهی برای پرهیز از تقلید می‌دید؛ بدین منظور باید از همه رشته‌ها و متخصصان آن‌ها استفاده کرد، تا بتوان زبان و ذهن و وجود خود را دریافت. تحت تأثیر بودن بد نیست، بلکه تقلید منفی است. او تأکید داشت که اگرچه خودش نخستین کسی است که قانون را در ایران شناسانده و آثارش را ترجمه کرده است، ولی در عین حال با او تفاوت فرهنگی دارم و برخی حرف‌هایش را نمی‌پذیرم.
یکی از زمینه‌های برانگیزنده شریعتی و خوانندگان و مخاطبانش به سوی تفکر و روش میان‌رشته‌ای فاصله‌ای است که از حیث اعتقادات، ارزش‌ها و اصول میان دو نسل جدید و قدیم در ایران افتاده است. این فاصله مانع از گفتگو می‌شود. لزوم برقراری گفت‌وگو میان دو نسل مذهبی و نسل تحصیل کرده جدید، تنها از طریق شناخت منابع بومی معرفت در کنار جهان جدید ممکن است. کتاب «پدر، مادر، ما متهمیم» به نوعی بازکردن عینی و صادقانه گسست اجتماعی و فکری میان نسل جدید و قدیم است.
چالش نسل جوان پسر و دختر با پدر و مادر ابعاد گوناگونی دارد. نسل قدیم باورها و اعتقاداتی نسبت به اصول مذهبی مانند توحید، امامت، قرآن، عبادت، امام حسین، مرگ، زندگی، نماز، روزه و... دارد که با تلقی‌های نسل جدید که دانشگاه رفته و اهل استدلال و مطالعه است، تنش پیدا می‌کند. فهم این چالش‌ها و به تفاهم رساندن این دو نسل، از طریق نزدیکی روش‌شناسی مطالعه باورها و اعتقادات هر دو نسل و داشتن داده‌های گوناگون ممکن است.
شریعتی یکی از نخستین کسانی بود که به دلیل درک درست از ناتوانی «رشته» در تبیین موضوعات بومی و با غنای چندرشتگی، در نظر و عمل میان‌رشتگی را چنان تفکر و عمل به کار بست. آن روزها نه نامی از این اصطلاح بود و نه کسی هدفمند و مشخص بدان پرداخته بود، اما از محتوای آثار شریعتی و سیره عملی روشنفکری او به نحوی می‌توان رگه‌های قدرتمند میان‌رشته‌ای را در اندیشه‌اش مشاهده کرد. او هنگامی که از روش می‌گفت به روش تحقیق اشاره نداشت، بلکه منظورش طرح دیدگاه، نظریه و رویکردهایی بود که بتواند مسائل زنده انسان امروز در جامعه ایرانی را، که توضیح رشته‌ای بسنده‌ای برای آن وجود نداشت، توضیح بدهد.
واژگانی نظیر بعد، برش، زمانه، زاویه دید، موقعیت و... بر این امر دلالت دارد. برای نمونه درک موقعیت دلالت بر فهم و ضرورت عملی در پرتو تشخیص مسأله‌ای دارد، این خود به چالش کشیدن ثابت است، مثال اگر آتشی در شهر افتاده باشد وظیفه همگان مشخص است یا آنگاه که گرسنگی بیداد می‌کند سخن گفتن از مائده‌های روحی خیانت است. روش میان‌رشتگی برای شریعتی تغییر را در پی خواهد داشت و این تغییر نه خیالی بلکه مبتنی بر واقعیت است.
درست دیدن‌ها که نگرش و رویکرد ما را می‌سازد، باید نسبتی واقعی، زنده و پویا با امر متغیر داشته باشند. به جای ثابت آنجا که همیشه هستیم، مانع گفتگو است باید این ثابت را ترک و به سمت متغیر حرکت کنیم. تفکر انتقادی، استفاده معین و کمکی از اصطلاحات، روش‌ها و مفاهیم و رشته‌های دیگر، قرائت جدید از ارزش‌ها و اصول اسلامی، اعتقادی و امکانات جدید معرفتی و نظری از آثار مثبت اندیشه میان‌رشته‌ای علی شریعتی است.
شریعتی موضوعات و مشکلات کاملا زنده و در دسترس جامعه اسلامی – ایرانی را در دوره حیات خود با این روش‌ها باز کرد. نگاه دیگران را به این مشکلات معطوف نمود و ظرفیت بسیج، انسجام و عمل اجتماعی – سیاسی را از این طریق فراهم کرد. اگر زمینه روشی و تحلیل‌های میان‌رشته‌ای نبود او نمی‌توانست تفسیر کاملا نو، ابداعی و اثر بخش از مفهوم شهادت ارائه دهد. شهادت رسواگری، افشاگری و روشنگری و پرده دری و پیداسازی است، عیان کردن و بیان کردن و بر مال کردن و آشکار ساختن تمامی آن چیزهایی است که انکار کرده‌اند و به فراموشی سپرده‌اند.
رسالت دانشگاه در علوم انسانی، پروردن ذهن است
در پرتو همین رویکرد، برای شریعتی نهاد اصالتی نداشت، بلکه ارزش آن کمک کردن و زمینه سازی برای رشد و تحول متغیر انسان است. نقد او به نظام‌های مدرن مانند دانشگاه در ایران از همین زاویه قابل توجه است؛ رسالت دانشگاه به خصوص در علوم انسانی، پروردن ذهن است نه انباشتن آن. باید روح نقد و تحقیق و گستاخی تشخیص و وسعت بینش و حلاجی کردن و باریک شدن در مسائل و قدرت ارزیابی و سنجش آموخت.
این مهم است که در اندیشه روشنفکری شریعتی، میان‌رشته‌ای، ضرورت ابعاد آن و کاربردهای کاملا درونی است؛ ما به خاطر نیازهای بیرونی و سیاستگذاری علمی و نهادی به میان‌رشته‌ای نمی‌پردازیم، بلکه ابتدا باید موقعیت تاریخی، اجتماعی و سیاسی خود را درک کنیم، آنگاه از درون میراث فکری و تبار علمی خویش امکانات میان‌رشته‌ای را جستجو کنیم. در این حالت علوم انسانی نقش مؤثر و راهبردی خواهد داشت.
این موضوع وقتی اهمیت خود در زیست بوم ایرانی را باز می‌یابد که دریابیم میان‌رشته‌ای ربط وثیقی با روش حل‌المسائلی معضلات و با مفهوم سترگ مسئولیت دارد. تعیین دستور کار، موضوعات، برنامه درسی و آموزشی برای میان‌رشته‌ای به نوعی حرکتی پسینی است نه پیشینی. اندیشه و آثار شریعتی می‌تواند در زمینه توازن بخشیدن به مباحث میان‌رشته‌ای چون یک مورد خاص و واقعی در علوم انسانی ایرانی مورد توجه قرار بگیرد. در آثار او ابعاد نهفته و ناگفته‌ای وجود دارد که بررسی بیشتری می‌طلبد.
این پژوهش در فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی منتشر شده است.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: استانی علمی و آموزشی دکتر شریعتی رشته های میان رشته ای مطالعات میان رشته ای میان رشته ای علوم انسانی علی شریعتی دو نسل
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۲۹۵۴۴۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مدال‌آوری دانشجویان دانشگاه کاشان در مسابقه ریاضی کشوری
ایسنا/اصفهان در چهل‌وششمین دوره مسابقه ریاضی دانشجویی در سطح کشوری، ۴ دانشجوی دانشگاه کاشان حضور یافتند و از این میان، ۲ نفر موفق به کسب مدال شدند.
روح‌اللّه جهانی‌پور، رئیس دانشکده علوم ریاضی دانشگاه کاشان و عضو هیئت علمی گروه ریاضی محض این دانشگاه در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص موفقیت دانشجویان دانشگاه کاشان در مسابقات ریاضی کشوری صحبت‌هایش را این‌گونه آغاز کرد: مسابقات ریاضی دانشجویی هرساله در سطح کشوری و به‌کوشش انجمن ریاضی ایران برپا می‌شود. در این دوره که چهل‌وششمین نوبت آن به شمار می‌آید، همانند ادوار قبل در چهار روز دنبال شد. دو روز نخست را از دانشجویان آزمون گرفتند، یک روز را به تصحیح برگه‌های آزمون و رسیدگی به اعتراضات اختصاص دادند و در نهایت روز آخر نیز آیین اختتامیه را برپا و جوایز را اهدا کردند.
وی با یادآورشدن این نکته که مسابقات امسال بین روزهای یازدهم تا چهاردهم اردیبهشت‌ماه و در دانشکده ریاضی، آمار و علوم کامپیوتر دانشگاه تبریز برگزار شد، چنین توضیح داد: به‌طورکلی، در این مسابقات کشوری، هر دانشگاهی می‌تواند یک تیم اعزام کند. این تیم باید دست‌کم پنج عضو داشته باشد. اگر تیم دانشگاهی کمتر از پنج نفر عضو داشته باشد، موفقیت افراد حاضر در مسابقه به‌صورت امتیازبندی فردی اعلام می‌شود و برای تیم‌های پنج نفره موفق رتبه‌بندی دانشگاهی نیز در نظر می‌گیرند.
این پژوهشگر علوم ریاضی در خصوص تعداد شرکت‌کنندگان و مدال‌آوران دانشگاه کاشان در این دوره از مسابقات ریاضی خاطرنشان کرد: از دانشگاه کاشان ۴ دانشجو حضور یافتند که از این میان، ۲ دانشجوی دانشگاه کاشان با نام‌های محمدمعین یوسفیان و ارژنگ ارباب، مقام آوردند. یوسفیان و ارباب به‌ترتیب مدال‌های نقره و برنز کسب کردند.
جهانی‌پور تأکید کرد: یوسفیان سال گذشته در همین مسابقات به کسب مدال نقره و یک سال پیش از آن نیز به دریافت مدال برنز موفق شده بود. این دانشجو در سال ۱۴۰۲ شمسی نیز در مسابقات بین‌المللی دانشجویی ریاضی که هرساله و به‌طور ثابت در بلغارستان برگزار می‌شود، مدال برنز به دست آورد. گفتنی است که در مسابقات بلغارستان هر کشوری می‌تواند با چندین تیم و دانشگاه حضور یابد. مدال‌آورندگان این مسابقات، مانند یوسفیان، غالباً از سوی بنیاد نخبگان حمایت می‌شوند و امتیازاتی به آنان تعلق می‌گیرد.
رئیس دانشکدۀ علوم ریاضی دانشگاه کاشان اظهار کرد: این دانشگاه نیز از هر جنبه‌ای که بتواند حمایت خود را از یوسفیان و ارباب نشان خواهد داد تا بتوانند در این عرصه موفق‌تر از پیش گام بردارند. البته پیش‌تر هم حمایت‌هایی وجود داشته، همان‌گونه که بخشی از هزینه سفرهای خارجی یا مسابقات بین‌المللی را خود دانشگاه کاشان پرداخت کرده است. همچنین از همین دانشجویان برتر ریاضی به‌منظور تقویت بنیه علمی دانشجویان سالهای پایین‌تر کمک می‌گیریم.
پیشتازی دانشگاه کاشان در پایه‌گذاری رشته ریاضی
عضو هیئت‌علمی گروه ریاضی محض دانشگاه کاشان در خاتمه بحث خود و با اشاره به این نکته که دانشگاه یادشده ظرفیت خوبی برای توسعه و رشد در علوم ریاضی دارد، تصریح کرد: رشته ریاضی دانشگاه کاشان یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های این دانشگاه به شمار می‌آید. سال ۱۳۵۳ شمسی، هنوز دانشگاه کاشان به شکل امروز بنا نشده بود که رشته ریاضی تحت مدرسه عالی علوم کاشان برقرار بود و دانشجو می‌پذیرفت.
او ادامه داد: مدرسه عالی علوم کاشان بعدها جزو مجموعه شعب دانش‌سرای عالی تربیت معلم شد که پس از چندی به دانشگاه تربیت معلم تغییر نام داد. در دهه ۶۰ شمسی بود که دانشگاه کاشان به این شکل کنونی ایجاد شد و یکی از رشته‌های آن نیز ریاضیات بوده است. ریشۀ دانشگاه کاشان به همان مدرسه عالی علوم برمی‌گردد. از همین دهه ۶۰ نیز رشتۀ ریاضی دانشگاه پیشرفت بسیاری کرد تا امروز که شاهدیم دانشجویانش در مسابقات ملی و فراملی رتبه کسب می‌کنند.
جهانی‌پور در باب گرایش‌های فعلی رشته ریاضیات در دانشگاه کاشان گفت: امروزه حتی در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکترا نیز دانشجو می‌پذیریم و فعالیت‌های علمی، پژوهشی و آموزشی گسترده‌ای در این مرکز جریان دارد. دانشکده علوم ریاضی دانشگاه کاشان سه رشته اصلی، یعنی ریاضی و کاربردها، علوم کامپیوتر و آمار دارد که به آن‌ها مجموعه علوم ریاضی می‌گوییم.
انتهای پیام
جزئیات جدید از دزدیده شدن دختر ۴ ساله کلالهای؛ کارگر ۳۵ ساله قصد فروش یسنا را داشت